Bullsh!t Management van Jos Verveen (ISBN 978 90 5261 847 0) gaat over de zin en onzin van ‘management’. Ik heb het boekje (in mijn rol van adviseur KAM) gekregen van een manager uit mijn organisatie: “Het is goed voor jou om dit te lezen!”. Op zich natuurlijk bijzonder om dit boekje juist van een manager te krijgen, maar ook erg leuk en ik heb het dan ook gewaardeerd en zie het als een kans voor verdere ontwikkeling van gedachten. Dit stukje is geen verslag, maar meer een reflectie erop.

Ik heb het boekje met genoegen gelezen en het zet me aan tot verder nadenken. Al een tijdje realiseer ik me (met vele anderen) dat de steeds maar verdergaande systematisering van de maatschappij niet ‘klopt’. Waar zit hem dat in? Worden we gedreven door de angst dat er dingen verkeerd kunnen gaan en reageren we daarop door systemen in te richten die – in theorie – ongewenste situaties kunnen voorkomen? Ik vermoed dat iets dergelijks een belangrijke rol speelt. De nadelige effecten van deze systeembenadering zijn echter vaak groter dan de voordelen. Dat komt onder meer doordat ‘systemen’ rationeel en deterministisch ingekaderd zijn, terwijl de gevolgen ervan meestal óók niet-rationeel en niet-deterministisch zijn. De gevolgen worden vaak wel voorzien maar door hun aard kunnen ze niet (goed) in een systeemontwerp worden meegenomen en wegen dan onvoldoende mee in de besluitvorming.

Een voorbeeld: je kunt op papier uitrekenen hoeveel geld het scheelt als verplegend personeel alleen doet waarvoor ze opgeleid zijn. Omdat er verschillende werkzaamheden zijn, komt er dan ook verschillend personeel aan het bed van iemand die zorg nodig heeft. Zelfs in het ideale geval dat het beoogde rendement gehaald wordt, is het gevolg dat de zorgbehoevende het als vaak een verslechtering van de zorg ervaart als er meer personen zijn die verschillende stukjes zorg verlenen. Ze voelen zich daardoor als mens minder gezien, minder gewaardeerd.

Hier is er dus een systeem ontworpen om doelmatiger te werken. Bij dit ontwerp wordt rekening gehouden met kosten en baten, uitgedrukt in een eenheid die daarvoor gebruikt wordt: geld. Het onbedoelde effect komt tot uitdrukking in iets heel anders: onrust aan het bed, verschillende personen die de zorg komen verlenen, het gevoel bij de verzorgde dat je meer object dan mens bent. Maar deze onbedoelde effecten kun je niet in geld uitdrukken en in het systeem dat over doelmatigheid gaat kun je dat dus moeilijk afwegen.

Het bijzondere is dat iedereen weet dat niet-meetbare zaken zoals liefde, aandacht, zorg, oprechte belangstelling, waardering, belangrijker zijn voor het geluk van mensen dan alles wat je voor geld kunt kopen. Daarom is het goed dat er mensen zijn die initatieven nemen als Buurtzorg Nederland waar éérst gekeken wordt naar waar het in essentie om gaat (mensen verzorgen) en daar dan de goede organisatie bij zoeken (wijkteams). In Bullsh!t Management staat deze goede volgorde centraal.

‘Management’ is een soort systematisering van het geven van leiding. Door toepassing van modellen, checklisten en standaard werkwijzen wordt beoogd om het leidinggeven te automatiseren. Een begrip als ‘klanten’ worden gegeneraliseerd totdat het ook patiënten, leerlingen, burgers omvat, met als onbewust doel om die allemaal op dezelfde manier te managen. Maar dat kan niet zomaar, de karakteristieken van die groepen zijn fundamenteel verschillend. Er wordt een systeem van gemaakt. De bedoelingen zijn ongetwijfeld goed, maar de resultaten hebben de nadelen die Jos Verveen heel helder heeft beschreven.

Voorbeeld uit eigen ervaring: Het INK-model. Het organisatiegebied  “Leiderschap” kent bij de beoordeling drie aspecten: Richten, Inrichten, Verrichten. Mooie symmetische woorden die op papier betekenisvol zijn. Lees het er maar op na. In de praktijk gaat het over en met mensen en is het niet het systeem, de structuur, de woorden, die bepalen of het doel gerealiseerd wordt, maar de dagelijkse werkelijkheid.

Wat kunnen we doen? Ik merk zelf dat het nadenken daarover bijna automatisch terecht komt bij “dingen gaan doen”. Het verlangen naar systemen zit kennelijk diep! De boodschap van Jos Verveen is dat we vooral ook “dingen moeten laten” en bezig zijn met waar de organisatie in essentie voor staat. Meer bezig met ‘onderweg zijn’, dan met het automatiseren daarvan. Het gesprek gaat dan over waar de organisatie voor staat en hoe daar gezamelijk vorm aan wordt gegeven. Het resultaat daarvan is dan vanzelf dat de organisatie zich ontwikkelt. Klinkt goed!

Ik ben wel benieuwd … wie van jullie houdt zich ook met dit onderwerp bezig?

Aad van Dorp

[twitter-follow screen_name='kwali_nar']