Ik ben gek op paradoxen. En ik wilde  wel dat ik helemaal snapte waarom. Paradoxen zijn namelijk per definitie niet logisch. En wat moet een rationeel mens dan met een paradox? Het lijkt wel of er een betekenis achter schuilgaat die zich niet wil laten verwoorden.

“Kwetsbaarheid als Kracht”, is de titel op de voorpagina van het tijdschrift Management Team van juni 2013. Het gaat over de kwetsbaarheid van Nederland voor water en dat die kwetsbaarheid (of eigenlijk: onze reactie daarop) leidt tot een unieke hoeveelheid kennis en ervaring. Daaruit volgt weer een grote concurrentiekracht op het gebied van water(beheersing). Dus onze  kwetsbaarheid, de mogelijkheid dat er grote verliezen in eigendommen en menselijke levens worden geleden, is een directe oorzaak dat Nederland er op dit gebied in de wereld goed voorstaat met gerenommeerde instituten (zoals Deltares) en een groot aantal ingenieursbureau’s die grote projecten  in het buitenland hebben. Als in New Orleans de nood aan de man komt, komt ons kleine landje de wereldmacht ter hulp.

De interessante vraag is natuurlijk: Is dit te generaliseren? Kun je focusseren op waar je bedreigingen liggen en daar kansen uit destilleren? Ik denk het wel, maar er zit een essentiële stap tussen, namelijk die van nood. Als de slogan, “maak van onze bedreigingen kansen” alleen geroepen wordt tijdens een strategiesessie op de hei, dan is dat niet genoeg. De bedreiging moet wezenlijk gevoeld zijn, en er moet ook ‘pijn geleden’ zijn die geresulteerd heeft in voldoende doorleefde urgentie en actie. Dat lijken belangrijke voorwaarden voor creativiteit. Zoals het Deltaplan pas mogelijk werd nadat de Watersnoodramp in 1953 maar liefst 1836 levens had geëist en veel schade had veroorzaakt. Ook vóór 1953 was de bedreiging reëel en bekend, maar er komt een moment: “dat nooit weer” als gevolg van het leed.  En dan kan er heel veel. Het spreekwoord “als het kalf verdronken is, dempt men de put” heeft in deze context een relevante, maar ook een schrille betekenis. Over dat spreekwoord valt nog veel meer te zeggen, maar dat doe ik een andere keer.

In het huidige bedrijfsleven geldt: “survival of the fittest” (een term die het eerst werd gebruikt door een lezer van het beroemde boek van Darwin). Een fundamenteel evolutionair principe, dat verder gaat dan biologie. Wie zich het best aanpast aan de situatie blijft bestaan, of dat nu de meteorietinslag van 65 miljoen jaar geleden is (waardoor Dinosauriërs uitstierven, maar waardoor de zoogdieren zich juist hebben ontwikkeld) of de huidige economische crisis. Zou het dan ook zo zijn dat een diepere crisis (uiteindelijk) sterkere bedrijven voortbrengt? Of omgekeerd geredeneerd: dat bedrijven, organisaties (en individuen?) crises nodig hebben om sterk te worden of te blijven? Dat zou een oproep zijn om juist de moeilijke aspecten, met veel energie te lijf te gaan, en de situatie niet te ontkennen of verbergen. En vaak proberen we toch nog zaken te ‘verzachten’ en een ander oud spreekwoord benoemt dat helder: “Zachte heelmeesters maken stinkende wonden“. En dat is dus uit een tijd zonder pijnstillers!

Er zijn eigenlijk wel veel spreekwoorden van toepassing, realiseer ik me. Een modernere  uitspraak (hoewel, van Nietzsche) die hier wel heel goed op van toepassing is: “What doesn’t kill you, makes you stronger“. Ook hier weer de paradox, want overleven is geen vanzelfsprekendheid. Sterker nog, er zijn er altijd die het niet overleven (in welke zwakke of sterke betekenis dan ook).  Je kiest niet zelf voor een crisis. Maar àls die ons overkomt, kàn het een kans zijn om er wezenlijk sterker uit te komen.