Uitbarsting

Misschien hebt u gelezen dat er in de Stille Oceaan een vulkaan is uitgebarsten. Een nogal grote uitbarsting, misschien de grootste in 30 jaar. Wat is nu een vulkaan en waarom is dat een reden voor verwondering?

What goes up, must come from beloW

Wat uit een vulkaan komt, zat – logisch – eerst ín de aarde. Dus goed om eerst uit te leggen hoe de aarde er eigenlijk van binnen uitziet. Daar weten we eigenlijk niet zoveel van. Het heelal kun je zien en daaruit  kun je conclusies trekken. Van de aarde kunnen we eigenlijk alleen maar de buitenkant echt zien en de binnenkant veel moeilijker, het is zelfs nog nooit gelukt een gat door de aardkorst heen te boren. Wat we weten over de binnenkant, is eigenlijk alleen gebaseerd op echo’s van aardbevingen. En dan ziet het er ongeveer zó uit:

een Aardkorst(je)

De buitenkant heet de aardkost, en daaronder zitten respectievelijk de mantel, de buitenkern en en binnenkern. De aardkost is eigenlijk maar héél dun, in verhouding veel dunner dan de schaal van een ei. De aardkorst is een laag gestold gesteente, dat drijft op het vloeibaar gesteente van de mantel. Gelukkig voor ons, mensen, is de aardkorst stevig genoeg om op te wonen! De aardkorst is niet eens één geheel: er zijn verschillende stukken die, ‘los’ liggen. Deze stukken aardkorst drijven op de onderliggende mantel naar elkaar toe en van elkaar af. Dat betekent dat er plekken zijn waar de platen botsen en plekken waar de platen uiteen drijven. Stel je dat maar eens voor: ei waarvan de schaal gebroken is en de stukken ten opzicht van elkaar bewegen…. 

Boven-over of onderdoor? (“Kom, we gaan op berenjacht”)

Als platen botsen verdwijnt meestal de één onder de ander. Dat veroorzaakt troggen (diepe spleten in de oceaan, waarvan de Marianentrog een bekende is) én bergketens. Zie onderstaand plaatje. De Hunga Honga- Hunga Ha’apai-vulkaan is van het type helemaal links.

Vulkanen aardplaten

 Niet te snel!

Deze beweging gaat – gelukkig voor ons, mensen – erg langzaam. Zó langzaam, bijvoorbeeld, dat de bergen soms sneller ‘slijten’ door erosie (door regen en wind), dan dat ze groeien door de botsing. Het gaat in tijdperioden van honderdduizenden jaren.

En soms, zoals nu, mogen wij dan toch getuige zijn dat een vulkaan uitbarst. En nog wel één met een prachtige naam als Hunga Tonga-Hunga Ha’apai (om iemand dat woord uit te horen spreken, is dit YouTube filmpje aanbevolen). Overigens altijd nog beter uit te spreken dan de Eyjafjallajökull op IJsland! Uitbarsten op deze schaal doet de Hunga Tonga-Hunga Ha’apai gemiddeld eens in ongeveer duizend jaar. Menselijkerwijs is dat 40-50 generaties (vorige keer dus ten tijde van de kruistochten), maar geologisch gezien is dat een oogwenk.  Hieronder hoe het er vanuit de ruimte uit zag:

Wat gebeurt er in zo’n vulkaanuitbarsting?

De vulkaan was al een tijd onrustig. Er waren uitbarstingen die voldoende materiaal naar boven brachten om twee eilandjes (die feitelijk de randen van de vulkaankrater zijn) aan elkaar te verbinden. Naast dit hoger liggende deel bevindt zicht het diepere deel van de krater, geheel onder water. Een paar uur voor de grote uitbarsting was een groot gedeelte van het nieuwe materiaal in de krater gestort en die is vervolgens op volle kracht uitgebarsten. De gevolgen waren goed te zien op satellietbeelden: een 55 km hoge en honderden kilometers brede as- en stoomwolk die direct een eigen weersysteem vormde (met bijv. 400.000 bliksems, waarvan 200.000 in één uur). De uitbarsting had 500 keer de energie van de bom die op Hiroshima is geworpen. De drukgolf is zelfs zichtbaar op de satellietbeelden en werd overal op aarde gemeten door weerstations, die een luchtdruksprong  van 0,2-0,3%  waarnamen in de tijd van enkele minuten. De klap werd gehoord tot ruim 9000 km afstand. Er is veel schade aangericht, met name door de tsunami die volgde. Gelukkig is dit gebied van de oceaan dunbevolkt, waardoor het totaal aantal doden gelukkig meevalt. 

De verwondering

De kans voor verwondering is te beseffen dat de krachten die werkzaam zijn in de aarde onvoorstelbaar groot zijn en te bedenken dat wij mensen maar kwetsbaar zijn. En tegelijkertijd kunnen we dan waarderen dat we bewust getuige mogen zijn van deze krachten en weten dat we deel uitmaken van een veel groter geheel, dan dat we ons gemiddeld bewust zijn.